İŞLETME NEDİR: Bireyler, yaşamsal faaliyetlerini devam ettirebilmek ve toplum tarafından kendilerine verilen vazifeleri yerine getirebilmek için belli başlı mal ve hizmetlerden yararlanmak durumunda kalırlar.
Bireylerin muhtaç olduğu mal ve hizmetleri direkt olarak veya dolaylı bir şekilde onlara sunmak vazifesi ile çalışan veya çalıştırılan gerek ekonomik gerekse teknik birimlere işletme adı verilir.
Bir başka deyişle; Bireylerin ya da kuruluşların muhtaç oldukları ürün ve hizmetleri karşılamak temennisiyle üretim etkenlerini ahenkli bir şekilde birleştirerek, muhtaç olunan iktisâdi ürün veya hizmetleri üreterek ya da satışını yaparak fayda sağlamak, hem maddi hem de manevi bir getiri kazanmayı hedefleyen ekonomik, teknik ve hukuki ünitelere işletme adı verilir.
İŞLETMENİN AMAÇLARI: Girişimcinin, başka üretim etkenlerini bir paydada buluşturup faaliyete geçmesinde belli başlı hedefler vardır. Bu hedefler, işletmenin varlıklarını, mülklerini ellerinde tutan kişilerin, kurumların ve etkinliği sürdüren kişilerin vasıflarına göre değişkenlik gösterebilir. Mesela; Kamusal işletmelerde ana amaç, topluma fayda sağlamak iken, özel işletmelerin ana amacı kâr sağlayabilmektir. Bu nedenle işletmeler türlerine göre ana amaçlarda farklılık gösterir. Ama, ana amaçlar farklılık gösterse bile tüm bu amaçlar birbiri ile ilintilidir.
İşletmelerin amaçları, genel ve özel amaçlar olmak üzere ikiye ayrılır.
Genel amaçlar: İşletmelerin meydana gelme sebeplerini tanımlamaktadırlar. Bu amaçlar;
- Kâr elde etmek için var olan işletme: Bilhassa, özel işletmeler bu amaç için kurulmuştur. Bu yüzden bir sıralama yapacak olursak kâr ele etme amacı özel işletmelerin ilk amacıdır. Zaten kâr sağlayamayan bir işletmenin faaliyetlerini sürdürebilmesi, ayakta kalabilmesi de mümkün değildir.
- Topluma hizmet etmek için var olan işletme: Bu işletmelerin başında doğal olarak adından da anlaşılacağı üzere toplumla alakadar olmak için kurulan kamu işletmeleri birinci sıradadır. Örnek verecek olursak Devlet Hastaneleri kamusal işletmelerdir.
Fark edileceği üzere, genel amaçların hepsi birbiri ile bağlantılı amaçlardır. Bu yüzden, bu amaçlardan birini hayata geçirebilen bir işletme, diğer amaçları hayata geçirirken zorlanmaz.
Özel amaçlar: İşletmenin meydana gelmesindeki amaca, işletmenin türüne ve özelliğine göre değişkenlik gösteren amaçlardır. Yine, özel amaçlardan herhangi birini hayata geçirebilen bir işletme, diğer özel amaçları da hayata geçirirken zorlanmaz. Bu amaçlardan bazıları şöyle sıralanabilir:
- Mümkün mertebe en kaliteli malı ya da hizmeti üretmek,
- İşletme bünyesinde faaliyet gösteren işçileri hem maddi olarak hem de manevi olarak belli bir tatmin seviyesine ulaştırmak,
- İşsizliği azaltmak, istihdam sağlamak,
- Sadece iç piyasayla ilgilenmeyip, uluslararası bir pazarda faaliyet göstermek,
- Ürün ve hizmetleri düşük fiyatlar ile alıp satmak gib maddeler sıralanabilir.
İŞLETME ÇEŞİTLERİ: İşletmeleri değişik kriterlere bakılarak birden fazla sınıflandırmaya tâbi tutmak mümkündür. Bahsi geçen sınıflandırmalar; iktisâdi yapısına göre, etkinlik konularına göre, özkaynak mülkiyetlerine göre, hukuki biçimlerine göre, iç ve dış pazarlardaki aktiflik durumlarına göre ve işletmeler arası anlaşmalara göre işletmeler olarak sıralanabilir.
Sıraladıklarımızdan en genel olanı, işletmenin iktisâdi yapısı göz önüne alınarak yapılan sınıflandırmasıdır. Bahsi geçen sınıflandırmaya göre işletmeler üç gruba ayrılır; Hizmet İşletmeleri, Ticaret İşletmeleri ve Üretim İşletmeleri.
Üretim işletmeleri fiziksel mal üretip satarken, Ticari işletmeler ise, perakendecilik, toptancılık yapan ve malların yalnızca satışıyla ilgilenen işletmeleri oluşturur. Son olarak hizmet işletmeleri de, direk olarak hizmet üreten, ve satan işletmelerden oluşur. Bu işletmelere örnek olarak; Sağlık sektörü, turizm sektörü, eğitim sektörü, ulaştırma sektörü ve benzeri sektörlerde faaliyet gösteren işletmeler örnek verilebilir.
İşletmeler mal veya hizmet üretmek adına faaliyetlerine başladıklarında, ortaya parasal hareketlilikler çıkar ve bu hareketliliklere bağlı olarak muhasebe kavramı devreye girer. Çünkü işletmede yapılanların kontrol edilmesi, takibinin yapılması ve çıkan sonuçların ölçüme tâbi tutulması gibi konular muhasebe alanının konularıdır.
MUHASEBE NEDİR: Muhasebe, Bir ekonomik birim, örgüt hakkındaki finansal bilgileri ölçmek, kaydetmek, raporlamak, izlemek için kullanılan bir dizi kuram ve tekniktir.
Başka bir deyişle; Ekonomik bir örgütün finansal olarak vaziyetini tanımlayacak bilgileri toplayan ve bu bilgileri alakalı kişi ve kurumlarla paylaşan sisteme muhasebe denir.
İşletmelerdeki faaliyetlerin büyük çoğunluğu bir değer hareketine sebebiyet verir. Parasal faaliyetler olarak nitelendirilen bu işlemler, işletmelerin varlıklarına, aynı zamanda da kaynak oluşumlarına etkide bulunurlar. Devamlı bir tekrar halinde olan parasal niteliğe sahip işlemler ile alakalı dataların toplanarak ve işleme tâbi tutularak, işletmeyle ilintili şahıslara, gruplara veya kuruluşlara, işletmeye yarar sağlamak amacıyla sunulması gerekir. işte tüm bunları sistematik bir şekilde gerçekleştiren, organize eden sisteme muhasebe denir.
Bir disiplinin bilim kategorisine alınabilmesi için bünyesinde barındırması gereken kanunlar, kurallar, yöntemler, ilkeler ve teoriler muhasebenin bünyesinde de vardır. Bu sebeple elbette muhasebede bilim kategorisindedir. Muhasebeyi adlandırırken, onu sadece defter tutmak ve işletme sahibinin hesabı diye nitelendirmek yanlıştır. Muhasebe, Parasal özellikteki işlemleri ve olayları kaydetme, kategorilere ayırma, özetleyip rapor etme ve ortaya çıkan sonuçlardan yola çıkarak gerekli kişilere, hedeflerine uygun işlerine yarayacak dataları, bilgileri sağlayan bir bilimdir.
MUHASEBENİN İŞLEVLERİ: Muhasebenin tanımında geçen rapor etme, ölçme, kaydetme vb. Kelimelerden anlaşılacağı üzere bu disiplin tek bir amaç için çalışmaz. Görev edindiği birden fazla esas vardır. Hatta son zamanlarda iktisat biliminin ve ticari işlerin gelişim göstermesi ile bu görevlere, işletme CEO’larının karar alma ve uygulamaları kontrol etme, izleme etkinliklerine katkıda bulunacak bilgilerin sağlanması görevi de ilave edilmiştir. Bahsedilen bu görevler aynı zamanda muhasebe disiplininin fonksiyonlarını oluşturur. Bu fonksiyonları şöyle sıralamak mümkündür:
- Kaydetme
- Belgeleme
- Sınıflandırma
- Özetleyip raporlama
- Analiz edip yorumlama
Kaydetme Fonksiyonu: Mali sayılan işlemler ve olayların, kanıtlarıyla beraber muhasebe disiplini içinde işletmenin sorumluluk türüne bakılarak tutulması gerekli olan muhasebe defterlerine kaydedilmesi sürecidir. Eğer kayıtlar düzgün yapılmazsa, bahsi geçen diğer fonksiyonların hiçbir anlam ve önemi kalmaz. Tarih sırasına bakılarak kaydedilen işlemlerin tutulduğu deftere ise yevmiye defteri denir.
Belgeleme Fonksiyonu: Kaydetme fonksiyonunun yerine getirilebilmesi için belgeleme fonksiyonunun eksiksiz yapılması gerekir. Tüm muhasebe süreci bu fonksiyon ile başlar. Bu belgeler aynı zamanda mali işlerin kanıtları durumundadır.
Sınıflandırma Fonksiyonu: Belli bir düzene sokulan ve kronolojik bir sırayla kaydı gerçekleştirilen dataların niteliklerine göre tasnif edilmesini gerçekleştiren fonksiyondur. Bu sayede başka niteliklere ve gruplara dahil işlemlerin birbiriyle karıştırılmadan incelenmesi sağlanır.
Özetleyip Raporlama Fonksiyonu: Farklı sınıflara ayrılan işlemler dönem sonu geldiğinde toplanıp daha anlaşılabilir ve ulaşılabilir sonuçlara varmak ve tutulan kayıtların kontrolünü sağlayabilmek adına özetlenir. Tüm sene boyunca bir işletme sayısız işlem yapar. Bu işlemleri ayrı ayrı incelemeye kalkışmak çok zor bir iştir. Bu yüzden aynı özellikteki işlemleri özetleyip görmeye çalışmak şahıslara katkıda bulunur. Bu fonksiyon büyük defterden mizan alınarak hayata geçirilebilir.
Raporlama kısmında ise; yapılan işlemler, mali tablolar ile birlikte işletmelerin birden fazla konuda sonuçlarını ortaya çıkarır ve bu sayede işletme hakkında yorumda bulunulur. Raporlama işlemi için kullanılan tabloların genel adı muhasebe tablolarıdır. Muhasebe tablolarının en ileri gelenleri ise gelir tablosu ve bilançodur.
Analiz Edip Yorumlama Fonksiyonu: Bu fonksiyon kullanılarak maliyet hesapları yapılıp, mali tablolar düzenlenip, işletmenin bütçeleri düzene konulmaktadır. Bu analizler sayesinde, işletmeyle alakalı alınacak kararlar kontrol edilebilir.
MUHASEBE TÜRLERİ: Muhasebenin ana esasları ve genel amacı aynı olsada, işletmelerin çeşitliliği ve işletme türlerinin farklı amaçlara hizmet etmesi birden fazla muhasebe türünün varlığını ortaya çıkartmıştır. Misal verecek olursak, mal ve hizmet alım satımı ile uğraşan bir işletme ile mal ve hizmet üretimi yapan bir işletmenin muhasebesi aynı olamaz. Mal ve hizmet alım satımı yapan işletmeden farklı olarak üretim yapan işletmelerin tuttuğu kayıtlarda, üretimi yapılan malın maliyetini hesaplamak için o malın üretiminde kullanılacak olan hammadde, ek malzemeler ve o malın üretimi için harcanan emek, yani işçilik gibi kayıtlar da tutulur.
Parasal işlemleri ilgilendiren muhasebenin üç farklı bölümü vardır. Sıralamak gerekirse bunlar; Finansal muhasebe, maliyet muhasebesi ve yönetim muhasebesidir. Finansal muhasebenin bir diğer adı ise genel muhasebedir.
Finansal muhasebenin görevi; İşletmenin sermayesini, varlıklarını ve borçlarını tespit etmek, işletme faaliyetleri yüzünden ortaya çıkan artma ve azalma olarak nükseden değişmeleri gözlemlemek ve tüm bunları kullanarak işletme faaliyetleri hakkında bir sonuç ortaya koymaktır. Finansal muhasebe, genel muhasebe olarak da tanımlanabilir.
Maliyet muhasebesinin görevi; Yalnızca üretim yapan işletmeler için kullanılır. Yönetim kademesinin alacağı kararlara katkıda bulunmak ve bir yardımcı kaynak olmak amacıyla, üretilen malların veya hizmetlerin ne kadara mâl olduğunu hesaplar, harcama kontrolü sağlar ve planlama yapmaya yardımcı olur.
Son olarak yönetim muhasebesinin görevi ise; Bahsi geçen diğer iki muhasebe türünün sağladığı dataları, yönetimde alınacak kararlara uygun düzenleyen ve bu kararların alınmasında yardımcı kaynak olarak bu bilgileri kullanan muhasebe türüdür.
Muhasebenin muhatabı olan taraflar:
- Yöneticiler
- İşletmenin sahipleri ve ortakları
- İşletmeye borç katkısında bulunanlar
- İşletmedeki çalışanlar
- Devlet
MUHASEBE DİSİPLİNİNİN AMACI VE YARARLARI: Muhasebenin amacı, İşletmenin yürüttüğü faaliyetlerin takip edilebilmesi, anlaşılabilmesi ve işletmeyle alakalı bilgilerin toplanıp gerekli şahıslara ya da kurumlara nakledilmesidir. Muhasebenin belli başlı yararlarını ise şöyle sıralayabiliriz:
- İşletmede var olan ekonomik değerlerin tespitini yapar,
- İşletmenin dönem içindeki faaliyetleriyle, dönem sonu elde edilen verilerin karşılaştırmasını yapar
- İşletmeni muhatabı olan şahıs ya da kurumların iktisadi ve sosyal düzeylerinin tespitini yapar,
- Muhasebeden elde edilen veriler, bahsi geçen muhataplarla işletme arasında çıkacak herhangi bir anlaşmazlıkta başvurulacak hukuki işlemlerde delil olarak kullanılır,
- İşletme bünyesinde faaliyet gösteren farklı görevlerdeki personelin suistimaline engel olur
- Vergiyle alakalı konularda işletme sahibinin durumunu kontrol eder.
Muhasebede bilgi akışı şu dört ögenin varlığıyla sağlanır:
- Personel
- Donanım
- Rapor
- Belge, defter, mizan, hesap planı, muhasebe yönetmeliği
Muhasebe bilgi sistemi, finansal işlemleri belgelere geçirir. Bu girdi aşamasıdır. İşlemlerin belli ögeler yardımıyla kayda geçirilip, özetlenip sınıflandırılması ise işleme aşamasıdır. İşlenen bilgilerin belli tablolar haline getirilmesi ise çıktı aşamasıdır.