Denetim açısından işletmelerin finansal bilgilerini bilgisayarlar yardımıyla oluşturması bilişim teknolojileri ortamının var olduğu anlaşılmaktadır. Denetimde bilişim teknolojilerinin kullanılması belirtildiği gibi denetimin genel amacını ve kapsamını değiştirmez fakat bilgisayar kullanımı finansal verilerin oluşturulmasını, saklanmasını, aktarılmasını doğrudan etkileyerek işletmenin muhasebe ve iç kontrol sistemlerinde önemli değişiklikler yapmaktadır.
Devamlı gelişen bilişim teknolojileri diğer alanlarda olduğu gibi muhasebe denetiminde de önemli değişimlere neden olmuştur. Elektronik bilgi ortamının varlığı denetimin genel amacını ve kapsamım değiştirmemiştir. Fakat denetim sürecinde, tekniğinde, kanıtların elde edilmesinde ve en önemlisi denetim anlayışında büyük değişimlere yol açmıştır. Bu çalışmadaki amaç, bilişim teknolojilerinin kullanımının muhasebe denetiminde ne tür etkileri olduğunu tespit etmektir. Bu amaçla Türkiye’deki denetim firmaları üzerinde bilişim teknolojilerinin kullanım düzeyi ve etkisini ölçmek üzere bir uygulama yapılmıştır.
Bilişim teknolojilerinden zamanında ve doğru bir şekilde yararlanmak amacıyla özel sektördeki işletmeler çeşitli yazılım programlarına büyük yatırımlar yapmaya başlamışlardır. Kamu sektörü de yazılımlardan yararlanmak amacıyla, bu alanda alt yapısını yenileyerek değiştirmiştir. Bu bağlamda çalışmada; elektronik ortamda gerçekleştirilen muhasebe uygulamaları inceleme konusu yapılmıştır. Ayrıca; yeni muhasebe düzeni ile uyumlu gerçekleştirilmesi öngörülen muhasebe uygulamalarının bütünleşik sistemlerle olan etkileşimi irdelenmiştir
Denetçi, denetimi planlamak ve etkin bir denetim yaklaşımı geliştirmek için muhasebe ve iç kontrol sistemlerine ilişkin yeterli derecede bilgi sahibi olmalı, müşterinin bilgi işlem aktivitelerinin karmaşıklığını ve önemlilik derecesini anlamalı ayrıca, elektronik bilgi ortamındaki verilerin denetim için kullanılabilirliğini araştırmalıdır.
Bu bağlamda bilişim teknolojilerinin denetim sürecine etkilerini elektronik kanıt ve iç kontrol sistemi olmak üzere iki başlıkta incelemek mümkündür.
ELEKTRONİK KANIT
Denetim süreci içerisinde önemli finansal tablo kalemleri için riskleri belirleyen denetçi, yeterli denetim kanıtı toplayabilmek için manuel denetim tekniklerini, BDDT’leri veya her ikisini birlikte kullanabilir. Ancak, belirli durumlarda bilgisayar kullanılan bazı muhasebe sistemlerinde denetçinin bilgisayar yardımı olmaksızın kanıt toplaması, araştırma ya da mutabakat yapması oldukça zor ya da imkânsız olabilir. Denetimin bilişim teknolojileri yardımıyla yapılması ile birlikte elektronik kanıt kavramı ortaya çıkmıştır.
Bu bağlamda elektronik kanıt; elektronik araçlar yardımıyla bilginin iletimi, kullanılması, devam ettirilmesi, saklanması ve denetçinin yayımlanan finansal tabloların değerlendirilmesinde denetçi tarafından kullanılması olarak tanımlanmaktadır.
İÇ KONTROL YAPISI
Denetçilerin bilişim teknolojilerinin yoğun olarak kullanıldığı günümüz denetim uygulamalarında elektronik kanıtların güvenilirliğini anlayabilmek için işletmelerin iç kontrol yapısının etkin olup olmadığına dikkat etmeleri gerekmektedir.
Günümüzde işletmeler, muhasebe sistemindeki bilgisayarlaşma oranının büyüklüğü veya veri işleme yöntemlerine bakmaksızın, iç kontrol yapısını oluşturup korumaktadırlar. Buna bağlı olarak denetçilerde, denetim planı çerçevesinde bilgisayar sistemindeki iç kontrol yapısını anlamaya çalışmak, kontrollerin nitelik, zamanlama ve büyüklüğü üzerindeki etkilerini belirlemek durumundadır.
Bilgisayar destekli muhasebe kontrollerinde önem taşıyan nokta, denetçinin iç kontrol yapısını bilgisayardaki kontrol noktalarının varlığı ve güvenilirliği açısından incelemesi ve değerlendirmesidir. Bu durumda denetçinin bilgisayar kullanılan bir ortamdaki yöntem bilimsel yaklaşımı, izlenecek denetim amaçlarındaki adımlar ve yöntemler iç kontrolü değerlendirmeye yönelik olmalıdır.
Bilişim teknolojilerinin iç kontrol yapısı üzerindeki etkileri ve manuel sistemle temel farkları şu şekilde ortaya çıkmaktadır.
• Bilişim teknolojilerinde, manuel kayıta göre kontrol performansını etkileyebilecek kanıt daha azdır.
• Manuel sistemde bilgi her zaman görülmektedir. Bilişim teknolojilerinde ise bir araç olmaksızın bilgiyi veya veriyi görmek mümkün değildir.
• Hatalar açısından bakıldığında insan katkısının en aza indiği bilişim teknolojileri ortamında hataların görünme olasılığı, manuel ortamlara nazaran çok daha azdır.
• Hasar görme, yetkisiz kişiler tarafından yapılan manipülasyon ve mekanik arıza gibi sebeplerden dolayı bilişim teknolojileri manuel sistemlere göre daha çok riske açıktır.
• Bilişim teknolojilerinde değişikliklerin yapılması ve kontrol edebilme yetisi manuel ortamlara oranla daha zordur.
• Tutarlılık açısından bilişim teknolojileri kontrollere tabi olduğu için manuel ortamlara göre daha tutarlı olduğu söylenebilir.
• Bilişim teknolojilerinin sunduğu imkânlarla finansal raporlar istenildiğinde ve tam zamanında sunulabildiğinden işletme faaliyetlerinin incelenmesi ve daha etkin bir yönetim imkânı sağlamaktadır.