Pekiştirme Nedir?
Pekiştirme, psikolojide ve öğrenme teorilerinde sıkça kullanılan bir kavramdır. Bu kavram, belirli bir davranışın tekrarlanmasını sağlayacak şekilde uygulanan işlemleri ifade eder. Temelde, bir davranışın sıklığını artırmak veya devam ettirmek için uygulanan yöntemleri içerir. Pekiştirme genellikle pozitif ve negatif olmak üzere iki ana kategoriye ayrılır.
Pozitif Pekiştirme
Pozitif pekiştirme, istenilen davranışın sergilenmesi durumunda bireye hoş veya tatmin edici bir ödül verilmesini içerir. Örneğin, bir öğrencinin sınavda yüksek bir not aldığında öğretmeninden övgü alması pozitif pekiştirmedir. Bu durumda öğrenci, başarılı bir davranış sergilediği için ödüllendirilir ve bu davranışın tekrarlanma olasılığı artar.
Örnek:
Bir çocuğun odasını topladığı zaman annesinin ona sevdiği bir atıştırmalık hediye etmesi pozitif pekiştirmedir. Çocuk, odasını topladığı için ödüllendirilir ve bu davranışı tekrarlamaya teşvik edilir.
Negatif Pekiştirme
Negatif pekiştirme, istenmeyen bir durumun ortadan kaldırılması veya azaltılması için uygulanan bir işlemi ifade eder. Bu durumda, istenmeyen bir durumun sonlandırılması veya azaltılması için bireye hoş olmayan bir uyarı veya ceza verilir. Negatif pekiştirme, istenmeyen durumların tekrarlanma olasılığını azaltmaya yöneliktir.
Örnek:
Bir öğrencinin ödevini zamanında teslim etmediği durumda öğretmenin ekstra ödev vermesi negatif pekiştirme olabilir. Öğrenci, ödevini zamanında yapmadığı için istenmeyen bir durumla karşılaşır ve bu durumu tekrar yaşamamak için davranışını değiştirebilir.
Farklı Pekiştirme Türleri ve Etkileri
Toplumsal Pekiştirme
Toplumsal pekiştirme, bir bireyin davranışının diğer insanlar tarafından takdir edilmesini veya onaylanmasını içerir. Bu tür pekiştirme, genellikle sosyal ilişkilerde ve grup etkileşimlerinde ortaya çıkar. Bireyler, toplum tarafından olumlu bir şekilde karşılandıklarında davranışlarını tekrarlamaya eğilim gösterirler.
Örnek:
Bir iş toplantısında başarılı bir sunum yapan çalışanın patronu ve meslektaşları tarafından alkışlanması toplumsal pekiştirme örneğidir. Çalışan, sunumunu başarılı bir şekilde gerçekleştirdiği için diğerlerinden olumlu geri bildirim alır ve bu durumun tekrarlanması için teşvik edilir.
Doğal Pekiştirme
Doğal pekiştirme, doğal çevre veya olaylar tarafından sağlanan pekiştirmeyi ifade eder. Bu tür pekiştirme, bireyin davranışının sonuçları doğrudan deneyimlemesiyle gerçekleşir. Doğal pekiştirme, bireyin kendi deneyimleri yoluyla öğrenmesini sağlar.
Örnek:
Bir çocuğun ateşe dokunması sonucu yanması, doğal pekiştirmeyle öğrenmenin bir örneğidir. Çocuk, ateşe dokunduğunda acıyla karşılaşır ve bu deneyim sonucunda ateşin tehlikeli olduğunu öğrenir. Bu durum, çocuğun gelecekte ateşe yaklaşmaktan kaçınmasını sağlayabilir.
Şekilsel Pekiştirme
Şekilsel pekiştirme, istenmeyen davranış yerine istenilen veya hedeflenen bir davranışın pekiştirilmesini içerir. Bu tür pekiştirme, davranışın benzeri veya yakını sergilendiğinde uygulanabilir. Şekilsel pekiştirme, istenilen davranışın adım adım geliştirilmesine yardımcı olabilir.
Örnek:
Bir çocuğun ilk başta kelimelerle ifade etmekte zorlandığı durumda, kelimeler yerine jest ve mimikleri kullanması şekilsel pekiştirmeyle desteklenebilir. Çocuk, jest ve mimiklerle iletişim kurduğunda olumlu geri bildirim alır ve bu davranışın kelimelerle ifade edilmesi teşvik edilebilir.