VHKİ Nedir?
VHKİ (Veri Hazırlama Analizi) veya İngilizce adıyla Data Envelopment Analysis (DEA), birçok farklı kaynaktan gelen verileri analiz ederek performans ölçümü yapmaya yardımcı olan bir çok değişkenli analiz yöntemidir. VHKİ, özellikle karar verme birimlerinin (firmalar, hastaneler, okullar, belediyeler vb.) verimliliğini değerlendirmek için kullanılır.
VHKİ, 1970’lerde Charnes, Cooper ve Rhodes tarafından geliştirilmiştir. Bu yöntem, birimlerin çoklu girdi ve çıktılarını kullanarak etkinliklerini değerlendirir ve performanslarını karşılaştırır. VHKİ’nin temel amacı, kaynak kullanımını optimize etmek ve verimlilik açısından en iyi performansı gösteren birimleri belirlemektir.
VHKİ, geleneksel performans ölçüm yöntemlerinin aksine, göreceli verimlilik değerlendirmesi yapar. Bu, birimin diğer birimlere göre nasıl performans gösterdiğini değerlendirmesidir. VHKİ, birimlerin verimliliklerini ölçmek için bir dizi matematiksel model ve hesaplama kullanır.
VHKİ’nin en önemli avantajlarından biri, çoklu girdi ve çıktılarla çalışabilmesidir. Bu sayede, birimlerin performanslarını sadece tek bir ölçüt üzerinden değerlendirmek yerine, birden fazla faktörü dikkate alabilir. Örneğin, bir hastaneyi değerlendirmek için yatak sayısı, personel sayısı, finansal kaynaklar gibi farklı girdiler ve tedavi başarı oranı, hasta memnuniyeti gibi çıktılar kullanılabilir.
Bu yöntem, karar verme birimlerinin performanslarını objektif bir şekilde değerlendirmelerine yardımcı olur ve geliştirme alanlarını belirlemelerine olanak sağlar. Ayrıca, kaynakların etkin kullanımını teşvik eder ve verimlilik açısından geri kalmış birimlere iyileştirme fırsatları sunar.
İkinci parçada, VHKİ’nin nasıl çalıştığına ve nasıl uygulandığına daha detaylı bir şekilde değineceğim.
VHKİ Nasıl Çalışır ve Uygulanır?
VHKİ’nin çalışma prensibi, performans değerlendirmesi yapmak istenen birimlerin, kaynakları nasıl kullandıklarını ve elde ettikleri çıktıları nasıl sağladıklarını analiz etmek üzerine kuruludur. Bu analiz, birimlerin etkinlik düzeylerini belirlemek için matematiksel bir model kullanır.
VHKİ Modeli
VHKİ modeli, birimlerin girdi ve çıktılarını dikkate alarak etkinliklerini hesaplamak için bir dizi matematiksel denklem kullanır. Temel olarak, birimlerin çıktıları maksimize etmeleri ve girdileri minimize etmeleri beklenir. Bu şekilde, birimin verimliliği ölçülür ve diğer birimlerle karşılaştırılır.
VHKİ modeli, genellikle iki tür veri üzerinde çalışır: girdi verileri ve çıktı verileri. Girdi verileri, birimin kaynaklarını temsil ederken, çıktı verileri ise birimin elde ettiği sonuçları gösterir. Örneğin, bir üretim firmasını değerlendirdiğimizi düşünelim. Girdi verileri arasında işçi sayısı, hammadde maliyeti ve enerji tüketimi gibi faktörler bulunabilir. Çıktı verileri ise üretim miktarı, satış geliri ve müşteri memnuniyeti gibi ölçütler olabilir.
VHKİ modeli, birimlerin girdi ve çıktılarını kullanarak etkinlik skorlarını hesaplamak için çeşitli matematiksel yöntemleri kullanabilir. Bu yöntemler arasında lineer programlama, matematiksel programlama ve stokastik programlama gibi teknikler bulunur. Bu hesaplamalar, birimin etkinlik düzeyini belirlemek ve diğer birimlerle karşılaştırmak için kullanılır.
VHKİ Uygulaması
VHKİ’nin uygulanması, aşağıdaki temel adımları içerir:
- Girdi ve Çıktıların Belirlenmesi: Performans ölçümü yapılacak birim için girdi ve çıktı faktörleri belirlenir. Bu faktörler, birimin faaliyetlerini en iyi şekilde yansıtmalı ve değerlendirmeye uygun olmalıdır.
- Veri Toplama: Belirlenen girdi ve çıktı faktörleri için ilgili veriler toplanır. Bu veriler, birimin gerçek performansını yansıtmalı ve doğru bir şekilde kaydedilmelidir.
- VHKİ Modelinin Oluşturulması: Toplanan veriler kullanılarak VHKİ modeli oluşturulur. Bu model, birimin etkinlik düzeyini hesaplamak için matematiksel denklemleri içerir.
- Etkinlik Skorlarının Hesaplanması: VHKİ modeli kullanılarak birimin etkinlik skorları hesaplanır. Bu skorlar, birimin diğer birimlerle karşılaştırılmasına olanak sağlar.
- Performans Analizi ve İyileştirme: Hesaplanan etkinlik skorlarına dayanarak birimin performansı analiz edilir ve iyileştirme fırsatları belirlenir. Bu aşamada, verimliliği artırmak için stratejiler ve eylem planları geliştirilebilir.